Potrzeba zrozumienia powstawania i dynamiki niepodporządkowania obywatelskiego wzrasta wraz z rosnącym wykorzystaniem protestów ulicznych do manifestowania poglądów. Rok 2019 nazywany jest „rokiem protestów ulicznych” ze względu na dużą liczbę, skalę, brutalność i różnorodność demonstracji odbywających się na całym świecie. Na początku 2020 r. ponad 100 rządów wprowadziło krajowe lockdowny, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się koronawirusa, ograniczyło prawa obywatelskie i poruszanie się niektórych lub wszystkich swoich obywateli. Do kwietnia 2020 r. liczba i wielkość demonstracji spadły o 50% w porównaniu z poziomem z 2019 r. Był to jednak tylko chwilowy spadek odnotowany na początku roku. Ostatecznie w 2020 r. wskaźniki wzrosły o 7% w porównaniu z 2019 r. Nieoczekiwanie dla rządzących, frekwencja podczas zgromadzeń publicznych była większa niż przed pandemią. Ludzie wyszli na ulice mimo zagrożenia życia i zdrowia oraz ograniczeń swobód obywatelskich. Protestujący sprzeciwiali się środkom ochrony wdrożonym w celu ograniczenia transmisji wirusa, nieudanym i nieodpowiednim reakcjom rządów na pandemię oraz niewydolnym systemom opieki zdrowotnej. Co więcej, ponownie pojawiły się protesty, które rozpoczęły się przed pandemią. Ich przedmiotem były m.in. stopniowy spadek jakości demokracji, niewłaściwe zarządzanie sektorem publicznym, korupcja, manipulacje wyborcze, bezrobocie i brutalność policji. Fala protestów ponownie zmniejszyła poziom stabilności i uprawomocnienia rządów oraz systemów politycznych na całym świecie. Pomimo tych podobieństw, podczas niektórych protestów miały miejsce niepokoje społeczne, a podczas innych nie. Zagadka ta zainspirowała niniejszy projekt.

Z powyższego wynika problem badawczy dotyczący możliwych przyczyn przekształcania zbiorowego działania w obywatelskie niepodporządkowanie oraz dynamiki tego zjawiska w UE podczas pandemii koronawirusa. Poszukiwanie tych przyczyn opiera się na istniejących teoriach i koncentruje się na możliwej relacji między niepodporządkowaniem obywatelskim a zapewnianiem przez policję porządku publicznego. Głównym celem naukowym projektu jest rozwinięcie teorii średniego zasięgu, która wyjaśniałaby źródła niepodporządkowania obywatelskiego w dotkniętej pandemią UE. Wywodząca się z badań nad przeciw-skutecznymi skutkami zachowań kontrolnych policji, proponowana teoria wyjaśniałaby dlaczego działania zbiorowe w niektórych przypadkach przekształciły się w niepodporządkowanie obywatelskie, a w innych nie, co kryło się za różnicami w zakresie niepodporządkowania obywatelskiego i strat, jakie ono spowodowało.

Pod jakimi warunkami zbiorowe działanie przekształca się w niepodporządkowanie obywatelskie, to ostatnie trwa, ustaje i zmienia się w czasie? Badanie będzie odpowiadało na te pytania poprzez testowanie hipotez opartych na teoriach wskazujących, że działanie zbiorowe przeradza się w niepodporządkowanie obywatelskie, które trwa i zmienia się w czasie pod wpływem dwóch czynników: modelu kontroli protestu lub pewnych jej wymiarów oraz poziomu upolitycznienia policji podczas zabezpieczenia zgromadzeń publicznych. Projekt zakłada wykorzystanie jakościowej metody intertekstualnej analizy źródeł w celu znalezienia odpowiedzi na pytania badawcze. Źródła obejmują Global Protest Tracker, Covid-19 Disorder Tracker, bazę danych GDELT i materiały wytworzone przez policję. Analiza źródeł opiera się na jakościowych technikach konceptualnej analizy treści i analizy tematycznej. Na etapie analizy danych cząstkowych członkowie zespołu wykorzystają wielowartościową jakościową analizę treści, aby zapewnić dogłębne zrozumienie różnic jakościowych w poszczególnych przypadkach w konkretnych państwach i, jeśli to możliwe, uogólnienie obserwacji empirycznych na regiony UE. Na etapie holistycznej analizy danych wykorzystana zostanie regresja liniowa w celu sformułowania wniosków na temat związków przyczynowych między wyjaśniającymi i wyjaśnianymi czynnikami, co pozwoli na opracowanie teorii średniego zasięgu.

Oczekuje się, że wyniki tego projektu będą stanowiły innowacyjny wkład w badania nad dynamiką kontestacji politycznej dzięki wyjaśnieniu, w jaki sposób różne warianty kontroli protestu prowadzą do nieoczekiwanych i nieprzewidywalnych konsekwencji, które wpływają na sposób i kierunek rozwoju akcji kontestacyjnych. Przyczyni się ono również do rozwoju badań nad kontrolowaniem porządku publicznego, wyjaśniając krótkoterminowe konsekwencje kontroli protestu, użycia różnych jej wariantów – od eskalowanej siły po negocjowane zarządzanie, a także jej indywidualnych wymiarów. Badanie doprecyzuje istniejące teorie traktujące, po pierwsze, uogólnione modele kontroli protestu, a po drugie, ich indywidualne wymiary jako czynniki wyjaśniające występowania niepodporządkowania obywatelskiego, jego zakres i wynikające z niego straty.

Zrozumienie dynamiki działania zbiorowego i jego przekształcania w niepodporządkowanie obywatelskie są ważne, by zaplanować jak nawiązywać relacje między uczestnikami zgromadzeń publicznych a policją, zabezpieczać zgromadzenia i utrzymywać porządek publiczny. Większa wiedza na temat niepodporządkowania obywatelskiego i roli agentów kontroli społecznej w jego dynamice może pomóc w zmniejszeniu liczby ofiar po obu stronach konfliktu. Taka wiedza może być wykorzystana przez policję do zrozumienia konsekwencji kontroli porządku publicznego. Może być również stosowana przez państwowe centra zarządzania kryzysowego, centra bezpieczeństwa i ich podmioty decyzyjne w celu zwiększenia skuteczności planów zarządzania kryzysowego oraz programów ochrony infrastruktury krytycznej.

Numer rejestracyjny: 2021/43/B/HS5/00290

Typ projektu badawczego: OPUS 22

Finansowanie: Narodowe Centrum Nauki

Organizacja i uczestnictwo w panelach:

1. Panel „Repression and Democracy in Times of Crises”, 7th International Conference Beyond Europe”, Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 8-9.12.2023, Poznań, Polska,

2. Panel „Unintended Consequences of Repression in Pandemic-ridden Europe”, II International Conference: Human Security: Theoretical Approaches and Practical Applications, Research Center for Political Sciences, International Relations and European Studies – Laboratory for the Human Security Analysis, Lucian Blaga University of Sibiu, Department of International Relations, Political Sciences and Security Studies, 27.10.2023, Sibiu, Rumunia,

3. Panel „Mobilizacja społeczna kobiet”, Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Rola kobiet w przestrzeni publicznej w czasach kryzysów”, Polskie Towarzystwo Nauk Politycznych, 30-31.03.2023, Poznań, Polska,

4. Panel „The 2020–2021 Polish Women’s Strike and the State: Reporting Conflict over Reproductive Rights”, V-CYBERCULT 2022: Visuality and Cyberculture International Conference “Beyond Biopolitics: Visual Digital Culture and the 21st Century Disruptive Events”, The Institute for Multidisciplinary Research in Art and the Faculty of Visual Arts and Design at George Enescu National University of the Arts, 17-19.11.2022, Iasi, Rumunia.

Wydarzenie popularyzujące naukę

Wykłady na zaproszenie:

1. The East-European Studies Institute, the Freie Universität, 25.11.2023, Berlin, Niemcy,

2. New Europe College: Institute for Advanced Study, 29.06.2023, Bukareszt, Rumunia,

3. Sekcja MTiNB Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych, 16-17.02.2023, Toruń, Polska.

Monografia:

Rak, Joanna. 2024. Pandemic-Era Civil Disorder in Post-Communist EU Member States. London and New York: Routledge.

Artykuły:

  1. Rak, Joanna. 2023. “When the Construction of Police Legitimacy Backfires? Emotion Expression Management in Times of the Erosion of the Rule of Law.” Policing: A Journal of Policy and Practice 17: 1–13. https://doi.org/10.1093/police/paad031.
  2. Rak, Joanna. 2023. “Generating Public Engagement to Control Protest: State-managed Vigilantism in Poland.” Javnost – The Public 30(3): 322–328. https://doi.org/10.1080/13183222.2023.2198934.
  3. Rak, Joanna, and Maciej Skrzypek. 2023. “Profile: Why Social Mobilization for Women’s Reproductive Rights in Poland Failed?” Social Movement Studies: 1–8. https://doi.org/10.1080/14742837.2023.2230157.
  4. Rak, Joanna, and Roman Bäcker. 2023. “The Role of Cognitive and Emotional Factors in Demobilization: The Pro-choice Protest Movement Activity in Poland.” Sociológia - Slovak Sociological Review 55(2): 197–219. https://doi.org/10.31577/sociologia.2023.55.2.7.
  5. Marszałek-Kawa, Joanna, and Kateryna Holovko. 2023. “The Limitations of Human and Civil Rights in the Era of the COVID-19 Pandemic and the Activity of the State and Law: The Case of Estonia.” Bratislava Law Review 7(1): 89–100. https://doi.org/10.46282/blr.2023.7.1.339.
  6. Marszałek-Kawa, Joanna. 2023. “Forms of Protest in Latvia During the Pandemic Versus the Activity of the Police.” Baltic Journal of Economic Studies 9(1): 12–17. https://doi.org/10.30525/2256-0742/2023-9-1-12-17.
  7. Rezmer, Kamila. 2023. “Public Backlash as A Result of Protest Policing in Pandemic-Affected Spain.” Studia Securitatis 17(2): 47–53. https://doi.org/10.5281/zenodo.10412977.
  8. Skrzypek, Maciej. 2023. “From Collective Action to Civil Disorder: A Comparative Analysis of Pandemic-Ridden Czechia and Slovakia.” Studia Securitatis 17(2): 26–37. https://doi.org/10.5281/zenodo.10412988.
  9. Szeląg, Oliwia, and Maciej Skrzypek. 2023. “Repression-Inspired Innovative Forms of Protest as a Factor Sustaining Mobilization: The Case Study of All-Polish Women’s Strike.” Studia Securitatis 17(2): 73–88. https://doi.org/10.5281/zenodo.10412990.
  10. Rak, Joanna, and Karolina Owczarek. 2022. “Freedom of Assembly at Stake: The Warsaw Police’s Partisanship During Polish Protests in Times of Pandemic.” Studia Securitatis 16(2): 169–180. https://doi.org/10.5281/zenodo.8126707.
  11. Rezmer-Płotka, Kamila. 2022. “Taking Over the Role of Law Enforcement by National Television: The Case Study of Women’s Strike Protests in Pandemic-Ridden Poland.” HAPSc Policy Briefs Series 3(2): 14–20. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.33778.
  12. Owczarek, Karolina. 2022. “Escalated Force as a Model of Protest Policing: A Case Study of the Rotterdam 2021 Protests.” HAPSc Policy Briefs Series 3(2): 8–13. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.33776.
  13. Rezmer-Płotka, Kamila. 2022. “Policing Civil Disorder in Pandemic-Driven Bulgaria.” Political Life 3: 56–61. https://doi.org/10.31558/2519-2949.2022.3.7
  14. Rezmer-Płotka, Kamila. 2022. “Freedom of Assembly Enforcement in Bulgaria During the Coronavirus Crisis.” Bulletin of the Vasyl. Stus Donetsk National Univeristy. Series Political Sciences 7: 46–51. https://doi.org/10.31558/2617-0248.2022.7.6.
  15. Bäcker, Roman. 2022. “Managing Emotions During Social Protests and the Political Subjectivity of the Protesters.” Polish Political Science Yearbook 51(4): 7–23. https://doi.org/10.15804/ppsy202249.
  16. Bäcker, Roman. 2022. “Police in Between Apoliticality and Politicality.” Przegląd Politologiczny 4: 5–15. https://doi.org/10.14746/pp.2022.27.4.1.
  17. Rak, Joanna. 2022. “The Impact of Morally Injurious Events on the Dynamics of Mobilization for Women’s Rights in Poland.” Przegląd Politologiczny 3: 35–45. https://doi.org/10.14746/pp.2022.27.3.3.
  18. Rak, Joanna, and Karolina Owczarek. 2022. “Theoretical Approaches towards Soft Repressions and Social Mobilization: Lessons Learnt from Asian and Regional Studies.” Azja-Pacyfik: Społeczeństwo – Polityka – Gospodarka 25: 55–67. https://doi.org/10.15804/ap2022.1.04.
  19. Marszałek-Kawa, Joanna. 2023. “Protests in Lithuania in the Pandemic Era.” ELMİ İŞ Beynəlxalq elmi jurnal 17(9): 8–21. https://doi.org/10.5281/zenodo.10781351.
  20. Skrzypek, Maciej. 2024. “The Banning of Political Parties in Post-Yugoslav States. Croatian and Serbian Experience in Using Militant Democracy.” Journal of Contemporary Central and Eastern Europe, 1–12. https://doi.org/10.1080/25739638.2024.2319399.

Rozdziały w książkach:

  1. Skrzypek, Maciej. 2023. “Polish Deputies Support to the Anti-vaccination Movement in Social Media. The Case of Confederation Leaders.” In Digital Communication and Populism in Times of Covid-19. Studies, Strategies, Examples, edited by Magdalena Musiał-Karg and Óscar G. Luengo, pp. 107–117. Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-031-33716-1_8. OA:https://researchportal.amu.edu.pl/info/article/UAM637054ca28d74226b8f32a8997dec561/.
  2. Skrzypek, Maciej. 2023. “Possibilities to Resist Adopting Quasi-Militant Democracy Means During the Pandemic: The Case Study of the Czech Republic.” In Economy 4.0 and the Covid-19 Pandemic – A Review of Research, edited by Krzysztof Hajder, Łukasz Donaj, and Tomasz Herzog, pp. 165–177. Berlin: Logos Verlag. https://doi.org/10.5281/zenodo.8128088.
  3. Skrzypek, Maciej. 2023. “Zmodyfikowany Engagement Rate jako narzędzie w badaniach ilościowych i mieszanych w naukach społecznych. Zarys wkładu metodologicznego.” In Nauka a praktyka społeczna. Uniwersytet i przemysł, edited by Dominika Narożna and Piotr Lissewski, pp. 111–126. Poznań: Wydawnictwo Naukowe FNCE. https://doi.org/10.5281/zenodo.8143830.
  4. Bäcker, Roman and Joanna Rak. 2023. “Electoral Laws during the COVID-19 Pandemic as a Tool of Quasi-Militant Democracies: Comparative Perspective.” In Elections in Times of a Pandemic – Dilemmas and Challenges: Experiences of the European Countries, edited by Magdalena Musiał-Karg and Izabela Kapsa, pp. 41–55. Leiden: Brill. https://doi.org/10.1163/9789004690622_005.OA: https://hdl.handle.net/10593/27664.
  5. Rak, Joanna. 2024. “Identifying Partisan Efforts to Generate Authoritarian Legitimacy.” In The Routledge Handbook of Language and Mind Engineering, edited by Chris Shei and James Schnell, pp. 58–73. London and New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003289746-6.
  6. Bäcker, Roman, Joanna Rak. 2025. “Enforcement of Equality before the Law in Poland during the Coronavirus Pandemic.” In Lessons for Implementing Human Rights from COVID-19: How the Pandemic Has Changed the World, edited by Jędrzej Skrzypczak, Oscar Pérez de la Fuente, pp. 36–49. London and New York: Routledge.
  7. Skrzypek, Maciej. 2022. “Smart Quarantine vs Strict Lockdown: Restrictions on Political Rights in Anti-Pandemic Strategies in the Czech Republic” In Lessons for Implementing Human Rights from COVID-19: How the Pandemic Has Changed the World, edited by Jędrzej Skrzypczak, Oscar Pérez de la Fuente, pp. 93–105. London and New York: Routledge.
  8. Marszałek-Kawa, Joanna, Danuta Plecka, Małgorzata Podolak. 2025. “Black Protests in Poland: The Transformation of Public Outrage with Unconventional Political Participation.” In Women in Eastern European Post-Socialist Countries Social, Scientific, and Political Lives, edited by Agnieszka Kasińska-Metryka, Karolina Pałka-Suchojad, pp. 57–70. London and New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003468752-6. OA: http://repozytorium.umk.pl/handle/item/7063.

Publikacje pokonferencyjne:

  1. Rezmer-Płotka, Kamila. 2023. “Policing Civil Disorder during the Women’s Strikes in Pandemic-ridden Poland.” In 12th International Istanbul Scientific Research Congress on Humanities and Social Sciences Proceedings Book, edited by Amelie Chico, Babayeva-Shukurova Farahila Fazil, and Zohaib Hassan Sain, pp. 784–788. Istanbul: BZT Academy Publishing House. https://doi.org/10.5281/zenodo.8126713.
  2. Owczarek, Karolina. 2023. “Escalated Force or Negotiated Management? The Police Strategy for the February Anti-COVID-19 Protest in Paris.” In 12th International Istanbul Scientific Research Congress on Humanities and Social Sciences Proceedings Book, edited by Amelie Chico, Babayeva-Shukurova Farahila Fazil, and Zohaib Hassan Sain, pp. 883–889. Istanbul: BZT Academy Publishing House. https://doi.org/10.5281/zenodo.8126722.
  3. Skrzypek, Maciej. 2023. “From Ethnopopulism to Technoratic Illiberalism. Evolution of Czech and Slovak’s Anti-pandemic Policy.” In 8th International “Başkent” Congress on Humanities and Social Sciences Proceedings Book, edited by Parvin Ahanchi, Emil Raul Oglu Agayev, and Zohaib Hassain Sain, pp. 694–696. Istanbul: BZT Academy Publishing House. https://doi.org/10.5281/zenodo.8126716.

Kierownik grantu

prof. UAM dr hab. Joanna Rak

Pracuje w Zakładzie Kultury Politycznej na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2016-2020 badaczka i profesor wizytująca na Universidad CEU San Pablo de Madrid, Universidad Carlos III de Madrid i Universidad de Navarra. Kieruje grantami „Dynamika kultury przemocy politycznej ruchów antyoszczędnościowych w Europie” i „Kontestacja polityczna a nowa demokracja opancerzona” finansowanymi przez Narodowe Centrum Nauki. Pracowała nad projektami badawczymi „Researching Anti-austerity Movements in Comparative Perspective”, „Basque Revitalization: The Continuance Trajectory of ETA” i „Współczesna Rosja: między autorytaryzmem a totalitaryzmem?”. Autorka monografii i artykułów na temat kontestacji politycznej. Laureatka m.in. Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla Młodych Wybitnych Naukowców, Stypendium im. Barbary Skargi, Stypendium START Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Ekspertka Polskiej Komisji Akredytacyjnej I zespołu nauk społecznych, dyscyplina: nauki o polityce i administracji w kadencji 2020-2023. Kontakt: joanna.rak@amu.edu.pl.

0000-0002-0505-3684

Wykonawcy grantu

Prof. dr hab. Roman Bäcker

Kierownik Katedry Teorii Polityki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od kilkudziesięciu lat zajmuje się problematyką niedemokratycznych reżimów politycznych, a przede wszystkim totalitaryzmu. Szczególnym obszarem zainteresowania są procesy rozpadu reżimów politycznych. Podstawowymi modelami teoretycznymi w tym przypadku są autorskie teorie bifurkacji politycznej oraz zmodyfikowane wspólnie z Joanną Rak koncepcje demokracji opancerzonej. Ponadto stworzył oryginalne siatki kategorii teoretycznych pozwalające na prowadzenie badań eksplanacyjnych myśli politycznej (typologie oparte na podziale Pareto, wg typów relacji kultur podporządkowanych do dominującej itd.). Wspólnie z zespołem napisał podręcznik do metodologii badań politologicznych (open access, 2016). Jest autorem siedmiu książek w tym Nietradycyjna teoria polityki (Toruń, 2011); Międzywojenny eurazjatyzm. Między kontrakulturacja a totalitaryzmem? (Łódź 2000); Rosyjskie myślenie polityczne za czasów prezydenta Putina (Toruń 2007)

0000-0002-3796-3711

Prof. UMK dr hab. Joanna Marszałek-Kawa

Joanna Marszałek-Kawa

Kierownik Katedry Systemów Politycznych na Wydziale Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Odbyła staże naukowe i była profesorem wizytującym na kilkunastu uczelniach, w tym m.in. na Rosyjskim Uniwersytecie Słowiańskim w Biszkeku (Kirgistan), Bakijskim Uniwersytecie Słowiańskim (Azerbejdżan), Kazachskim Uniwersytecie Narodowym (Kazachstan), Uniwersytecie Grigola Robakidze (Gruzja), Uniwersytecie Pavla Jozefa Šafárika w Koszycach (Słowacja) i Państwowym Uniwersytecie Pedagogiczny w Gori (Gruzja). W latach 2012–2016 kierowała grantem badawczym „Polityka pamięci jako element kształtowania nowej tożsamości w czasie tranzycji z systemu autorytarnego”. Autorka książek i artykułów dot. europejskiego parlamentaryzmu, spraw azjatyckich, systemów politycznych oraz systemów konstytucyjnych na świecie. Stypendystka Polskiej Misji Historycznej na Julius-Maximilians Universität Würzburg w Niemczech. Dyrektor Centrum Badań Wschodnich oraz wiceprezes toruńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Redaktor naczelna i członkini redakcji wielu prestiżowych czasopism naukowych.

0000-0002-4201-8028

DrKamila Rezmer

Kamila_Rezmer_Płotka

Doktorantka z zakresu nauk o polityce w katedrze Systemu Politycznego RP na Wydziale Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, a także sekretarz czasopisma Polish Political Science Yearbook. Absolwentka studiów magisterskich z politologii i studiów licencjackich z polityki publicznej. Podczas studiów uzyskała tytuł najlepszej studentki wydziału, a następnie najlepszej absolwentki. Jej zainteresowania badawcze obejmują przede wszystkim relacje państwo-Kościół, system polityczny RP oraz badania z zakresu agenda-setting. Zdolności analityczne, znajomość języka angielskiego, zainteresowania oraz ukończone kierunki studiów, pozwalają jej na sprawne pozyskiwanie danych, budowanie baz, a także ich weryfikację oraz opracowywanie w ramach grantu OPUS 22.

0000-0002-1458-5076

MgrMaciej Skrzypek

Ukończył studia na kierunku stosunki międzynarodowe na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM w Poznaniu. Uczestnik ogólnopolskich konferencji naukowych z zakresu nauk o polityce i historii najnowszej. Autor publikacji na temat współczesnej polityki. Jego zainteresowania naukowe skupiają się na roli opozycji w postkomunistycznych systemach politycznych, democratic backsliding w Europie Środkowo-Wschodniej, polityce pamięci wobec tranzycji systemowej w Polsce.

0000-0002-8018-1854

DrAgnieszka Filipiak

Agnieszka Filipiak

Magister politologii (specjalizacja: dziennikarstwo) i filologii hiszpańskiej (specjalizacja: kulturowa), adiunktka w Zakładzie Kultury Politycznej WNPiD UAM. Współzałożycielka czasopisma R/evolutions: Global Trends and Regioanl Issues. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się m.in. wokół nowych ruchów społecznych, Gender Studies oraz mediów alternatywnych i społeczeństwa obywatelskiego.